Stel dat je op een dag wakker wordt met hevige buikpijn. Zodra je kunt, bel je de huisarts om een afspraak te maken. Van de assistente krijg je te horen dat je eerst een online vragenlijst moet invullen. Je protesteert, je hebt écht veel klachten, je wilt de dokter graag spreken. Liefst nu. De assistente reageert meelevend, doch onverbiddelijk. Het spijt haar zeer, zij heeft dit niet bedacht, het móet van de zorgverzekeraar. Je stribbelt nog wat tegen, wilt weten wat er met je vertrouwelijke gegevens gebeurt. De assistente legt je uit dat zodra je de vragenlijst hebt ingevuld, de huisarts een uitdraai krijgt met de meest waarschijnlijke diagnose. Aan de hand daarvan zal de huisarts je zelf behandelen of doorverwijzen naar gespecialiseerde zorg. Raar? Niet in de GGz.

DSM is geen dagnosticum!
In de GGz wordt onder druk van de zorgverzekeraars in toenemende mate gebruik gemaakt van online screeningsinstrumenten. E-screening in de GGz is gebaseerd op de DSM-classificatie (Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders). Veel mensen, zorgverzekeraars incluis, gaan er van uit dat een DSM-classificatie een psychiatrische diagnose is. Dat is het niet. De DSM is een uitstekend instrument voor het bijhouden van statistieken of het verrichten van wetenschappelijk onderzoek, maar het is beslist geen diagnosticum. Daarvoor zit een mens nu eenmaal veel te ingewikkeld in elkaar. De DSM is een verzameling zeer moeizaam tot stand gekomen afspraken tussen kibbelende psychiaters en psychologen die daarbij onder grote maatschappelijke druk staan (want de belangen zijn gigantisch!). Hoe werkt het? Als je bijvoorbeeld zes van de negen in dat rijtje genoemde klachten hebt, dan vallen je klachten onder die bepaalde categorie. Dus heb je moeite je aandacht erbij te houden, ben je snel afgeleid, raak je vaak dingen kwijt, ben je vergeetachtig, heb je moeite aanwijzingen op te volgen en kun je slecht organiseren? Ja, dan heb je volgens de DSM een aandachtsdeficiëntie met een overwegend onoplettend beeld, ook wel ADD genoemd. Is ADD een ziekte? Dat is nog nooit aangetoond. Hoe wetenschappelijk is dat?

Huisarts kan het zelf heel goed
E-screening in de GGz is dus gebaseerd op DSM-drijfzand. Ja, zal de zorgverzekeraar tegenwerpen, maar we moeten onze zorgzwaarte-indicering toch ergens op baseren anders rijzen de kosten de pan uit. Klopt. Maar wat was er ook alweer mis met de wijze waarop de huisarts dat al sinds jaar en dag doet? De huisarts spreekt de patiënt in psychische nood, en maakt aan de hand van zijn of haar kennis en ervaring een eerste hypothese van wat er mis is, en wat er aan gedaan kan worden. Dat kan een huisarts heel goed. De huisarts kent zijn patiënten persoonlijk en kan diens klachten in de juiste context plaatsen. De huisarts doet dat bovendien met empathie en medemenselijkheid. E-screening niet. Een kille computer uitdraai met daarop een rijtje nietszeggende classificaties – of tegen de verwachtingen in juist géén classificaties – schoffeert de meeste mensen, die zich niet herkennen in het geschetste beeld. En dan moet het gesprek met de huisarts nog plaatsvinden.

Penny wise, pound foolish
Waarom drammen de zorgverzekeraars dan zo door met deze, vaak ook nog eens door henzelf ontwikkelde, e-screeningsinstrumenten? Ik kan niets anders verzinnen dan dat e-screening wel kosten moet besparen. Zorgverzekeraars staan nu eenmaal niet bekend om hun streven naar kwaliteit van zorg. Ze staan wel bekend om de wijze waarop zij zorgkosten denken te kunnen beteugelen met regels, richtlijnen en andere dwingende ‘afspraken’.

We zijn er mooi klaar mee.

Remke van Staveren is psychiater bij diverse instellingen in de ggz en auteur van de boeken ‘Patiëntgericht communiceren Gids voor de medische praktijk’, voor huisartsen en medisch specialisten, en ‘Patiëntgericht communiceren in de ggz’. Daarnaast heeft zij de gratis app MedCom (iOS/Android) gemaakt die zorgprofessionals in 15 seconden helpt zich voor te bereiden op een patiëntgericht gesprek met een patiënt/cliënt.