Leed van zorgverleners na medische incidenten taboe

3 juni 2014

“Studenten ziekenhuismanagement, mensen die al jaren als arts werkzaam waren, bleken tijdens het examen alsnog in tranen uit te barsten bij de presentatie van een eigen case waarbij het (bijna) mis was gegaan”, vertelt Kris Vanhaecht tijdens de thema-avond over de impact van medische incidenten op zorgverleners. Deze werd georganiseerd door Compassion for Care en de VvAA en vond plaats op 13 mei jl. in de Domus Medica in Utrecht. In de zaal zaten ruim 200 artsen, verpleegkundigen, managers, patiënten(vertegenwoordigers) en zelfs inspecteurs van de IGZ. Vanhaecht is doceert kwaliteitsbeleid aan de KU Leuven en fellow bij het CBO in Utrecht. Als verpleegkundige maakte hij ook zelf mee wat een medisch incident met je doet. Het motiveerde hem om zich te gaan richten op patiëntveiligheid en kwaliteit in de zorg.

In zijn zoektocht naar informatie over de psychosociale gevolgen van medische incidenten op zorgverleners kwam hij in contact met mensen als Albert Wu (John’s Hopkins), Jim Conway (Harvard; Institute for Healthcare Improvement) en Sue Scott (Missouri University). Samen met hen en andere wetenschappers onderzoekt hij hoe vaak het fenomeen second victim – waarbij de patiënt uiteraard het first victim is. Een second victim is een hulpverlener die is betrokken bij een medisch incident, getraumatiseerd is door dit gebeuren, zich persoonlijk verantwoordelijk voelt, denkt dat hij gefaald heeft en gaat twijfelen aan zijn klinische kennis & kunde. In een systematische literatuurreview vinden de onderzoekers dat de in de literatuur gerapporteerde prevalentie van second victims na een medisch incident varieert van 10.4 procent tot 43.3 procent. Vanhaecht stelt dat ten minste 50 procent van de zorgverleners ooit tijdens hun carrière second victim zullen worden.

Gevolgen

De impact van medische incidenten is voelbaar in het werk (er is een directe relatie met patiëntveiligheid) en op de persoon van de zorgverlener. In het werk gaan betrokkenen zich anders gedragen binnen het team en ten opzichte van patiënten. Er kan een onveilig gevoel ontstaan binnen het team. De eigen onzekerheid kan sneller leiden tot nieuwe medische incidenten. Sommigen raken depressief of burn-out met alle negatieve gevolgen van dien op de veiligheid. Tien procent denkt er zelfs over om zijn job te verlaten. Posttraumatische stress stoornis, boosheid, slapeloosheid, zenuwachtigheid, angst zijn bekende klachten na een incident. Ook ervaren mensen een negatief effect op het gezinsleven. Niet iedereen reageert op die manier op een medisch incident. Er zijn ook zorgverleners die er sterk door worden gemotiveerd om iets te gaan doen aan het voorkomen van nieuwe incidenten.

Eerst de patiënt

Vanhaecht benadrukt dat de patiënt altijd de eerste en volledige aandacht en steun moet krijgen. Openheid, ‘er voor hem en zijn familie zijn’, oprechte excuses en vertellen hoe je het incident in de toekomst gaat voorkomen zijn de pijlers hierbij.

Sommige ziekenhuizen, zoals de Cleveland Clinic, werken met Code Lavender (klik op plaatje voor doorklik naar artikel)

Steun voor second victims

Daarnaast heeft Vanhaecht met zijn collega’s ook literatuuronderzoek gedaan naar de huidige praktijk van ondersteuning. Daaruit blijkt dat steun voor teamleden die een medisch incident hebben meegemaakt in ziekenhuizen goed georganiseerd moet worden. Daarvoor is een model ontwikkeld, het Scott Three-tiered Integrated Model of Interventional Support. Het eerste niveau begint op de werkvloer. Een collega, een teamleider, een supervisor biedt één-op-één ruimte voor het verhaal en de emoties, biedt geruststelling en professionele/collegiale feedback op de case. Het ziekenhuis biedt op het tweede niveau getrainde collega’s en andere professionals (denk aan kwaliteitsmedewerkers of risicomanagers) die één-op-één crisisinterventie bieden, alsmede collegiale mentoring, team debriefings en steun door onderzoek en potentieel (wat kan er geleerd worden). Op het derde niveau is er een goed doorverwijzingsnetwerk waarbinnen snel en adequaat professionele hulp op maat kan worden georganiseerd.

The Scott Three-Tiered Interventional Model of support

Ook aandacht voor impact op management

Zorgverleners hebben in deze situaties snel een luisterend en zorgzaam oor nodig, mensen die hen helpen hun emoties, onzekerheden, vragen en het vervolg te adresseren en navigeren. Denk aan gesprekken met de patiënt en/of diens familie of gesprekken die deel zijn van het onderzoek naar het incident. Vanhaecht en zijn collega’s zijn nog volop bezig te onderzoeken welke interventies echt werken. Belangrijk is dat er aandacht is voor alle betrokkenen: patiënt, familie, zorgverleners en management. Vanhaecht introduceert daarom ook de term third victim. Dit zijn de managers en de leden van raden van bestuur in ziekenhuizen die door de enorme impact van medische incidenten die de (sociale) media halen ook getraumatiseerd kunnen raken. Slapeloosheid, prikkelbaarheid, stress, depressie, impact op hun gezinsleven. Ook zij ontspringen niet de dans en ook zij hebben steun nodig. De steun aan alle betrokkenen moet er direct na het incident zijn, maar moet ook voor de middellange en lange termijn verzekerd zijn.

Awareness en verder onderzoek

Vanhaecht en zijn collega-onderzoekers zijn nog niet klaar met onderzoek naar dit thema. Zo wordt er gekeken naar de prevalentie bij studenten verpleegkunde & artsen in opleiding, de prevalentie, opvang en gewenste ondersteuning bij artsen, vpk & vroedvrouwen, wordt kwalitatief onderzoek gedaan naar ervaringen van second victims, wordt onderzocht hoe second victims binnen de psychiatrie voorkomen kunnen worden, wordt gekeken naar de impact op third victims, worden de huidige support systems geanalyseerd en wordt de bestaande MITTS-toolkit verbeterd. Vanhaecht zal daarnaast vanuit zowel KULeuven als het CBO samen met onder andere gynaecoloog Gerda Zeeman in ziekenhuizen in Nederland en Vlaanderen bij het management aandacht gaan vragen voor dit thema.

©2014 Harriët Messing

Meer informatie over dit onderwerp

Websites: http://www.krisvanhaecht.be en http://www.secondvictim.be

Literatuur:

TEKEN HET CHARTER VAN COMPASSION FOR CARE

Teken nu

Momenteel hebben mensen het charter getekend