Al zolang ik in de zorg zit, hoor ik eindeloze discussies over betrokkenheid en distantie in de relatie tussen zorgprofessional en cliënt. Hoe afstandelijk of nabij moet je zijn als zorgprofessional? Ik zelf ben ooit opgeleid met het adagium van Rümke, hoogleraar psychiatrie: ‘een goede relatie betekent maximale toenadering met behoud van distantie.’ Hoewel de formulering anno 2015 niet meer zo hip klinkt, Rümke schreef dit in 1954!, denk ik persoonlijk dat de inhoud nog steeds klopt.

Het lijkt wel of de laatste jaren de nadruk steeds meer op die distantie is komen te liggen. Ingegeven door de noodzaak van forse bezuinigingen in de zorg, moet de cliënt ineens weer ‘in zijn kracht gezet worden’, de ‘regie terugpakken’ en ‘meer eigen verantwoordelijkheid tonen’. Met andere woorden: zelf doen. Wij, zorgprofessionals, houden wel bij of dat goed gaat. Van een afstandje. Er zijn ook mensen die vinden dat het perspectief en de leefwereld van de cliënt weer centraal moeten komen te staan. Zorgprofessionals horen niet op afstand, maar in de nabijheid, menen zij.

Een ding is duidelijk, wil je als zorgprofessional een wezenlijk verschil maken dan kun je niet zonder nabijheid. Nabijheid is een essentieel onderdeel van goede, menselijke zorg. Je wil persoonlijke, op maat gesneden zorg bieden, maar je wil ook voorkomen dat cliënten afhankelijk worden van zorg. En daar is dan toch weer wat meer afstand voor nodig.

Afstand en nabijheid, je zou bijna denken ‘all bad’ en ‘all good’. De waarheid ligt natuurlijk weer eens in het midden.

Als je de cliënt nabij bent, dan ben je betrokken, gericht op je cliënt. Je bent beschikbaar en bereikbaar, letterlijk en figuurlijk. Je levert maatwerk want je zorg sluit nauw aan bij de behoeften en doelen van je cliënt. Dat levert de cliënt goede zorg op, en jou voldoening, plezier en energie in je werk. Houd je meer afstand en gun je elkaar wat meer ruimte, dan houd je beiden ook meer vrijheid van denken en handelen. Ooit in de verleiding gekomen om een van je vrienden in nood te diagnosticeren (laat staan: behandelen!)? Knap als dat gelukt is, want het gevaar is dat je in dat soort situaties te betrokken bent voor een objectieve kijk op de zaken. Alleen van een afstand kun je de berg overzien. Dus ben je té betrokken dan verlies je je vrijheid, maar ben je té afstandelijk dan kun je onverschillig of zelfs cynisch worden. In beide gevallen loop je het risico op een burn-out.

Afstand en nabijheid zijn als Ying en Yang. De een kan niet zonder de ander, en ze moeten ook nog eens goed in evenwicht zijn. De kunst is om de juiste balans te vinden.

Onlangs las ik het boek Time to Care van Robin Youngson. Youngson, van oorsprong anesthesist, zet zich tegenwoordig fulltime in voor Hearts in Healthcare, een internationale beweging dat als doel heeft compassie in de zorg te bevorderen. Hij schrijft: ‘Ik ben maximaal betrokken. En dan loop ik verder.’ Ik heb de zin drie keer moeten lezen. En dan loop ik verder?! Kan het leed van de patiënt je dan niets schelen, dacht ik nog. Toch wel: ‘Ik ben maximaal betrokken.’ Youngson bedoelt daarmee te zeggen dat hij het leed niet meeneemt. Je stapt de deur uit en schud het van je af. Dat is niet onverschillig, maar verstandig. Want zou je al dat leed van anderen wel met je meedragen, dan bezwijk je er vroeg of laat onder en kun je helemaal geen zorg meer bieden.

Mijn anno 2015 HART voor de GGZ adagium wordt dan ook: ‘Ik ben maximaal betrokken. En dan loop ik verder.’

Referenties:
Schmitz, M. Intelligent balanceren tussen distantie en betrokkenheid. Huisarts en Wetenschap. 2001;12;555-558.
Rümke, HC. Psychiatrie. Deel I. Amsterdam: Scheltema en Holkema, 1954.
Youngson, R. Time to Care. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2014.

Dit blog is de tweede van een serie met als thema “compassie in de ggz”. Lees het eerste blog.